“Гэта мая апошняя кніга. Апошняя, таму што ўсё, што заставалася ў падсвядомасці незрэалізаваным, выцягнута на паверхню і пакладзена на паперу. Там, у глыбінях майго “я”, больш няма ніякіх інтэлектуальных заданняў і амбіцый” – гэта радкі з пасляслоўя… і яны не столькі праводзяць рысу пад публічнай дзейнасцю аўтара, але з’яўляюцца развітаннем з турботамі заходнееўрапейскага мыслення канца ХІХ – пачатку ХХ, якія для Алеся Анціпенкі з’яўляюцца антыэтычнымі і антырэлігійнымі і ўжо не цікавыя для аналізу і “недастатковыя для адэкватнага вытлумачэння чалавека”.
Слова “вытлумачэнне” даволі ёмка характарызуе і саму кнігу, якая змяшчае нататкі, прысвечаныя герменеўтычнаму аналізу твораў беларускай паэзіі, пытанняў рэлігіі і праяў сэксуальнага, паасобным старонкам Старога і Новага Запаветаў.
Пры ўсёй тэматычнай раскіданасці, яна прасякнута думкай суаднясення этычнага і эстэтычнага, цялеснага і духоўнага.
Менавіта ў гэтую сістэму каардынат і змяшчаюцца творы Максіма Багдановіча, Наталлі Арсеньевай, Міхася Стральцова, Уладзіміра Арлова.
Вельмі важным для аўтара выступае таксама іншае вымярэнне, ці хутчэй дадатковае – паняткі ведычнай філасофіі Адвайта Веданты. Якія не супрацьпастаўляюцца хрысціянскай мадэлі, але ўзаемадапаўняюцца.
Агаворка ў пасляслоўі пра “недастатковасць” інструментарыя заходнееўрапейскай філасофіі і зварот да выбраных аўтарам твораў, таксама не выпадковы.
Бо Алесь Анціпенка акцэнтуе ўвагу якраз на містычным, невытлумачальным складніку паэзіі, праз які паэты спрабуюць вырашыць вечную праблему неадпаведнасці цялеснага і духоўнага “я” ў чалавеку – нязгасны “адчай”, ад якога нельга збегчы, толькі засланіцца светам пачуццяў.
Цікава было пачытаць, якія вершы Максіма Багдановіча адпавядаюць тром індуісцкім складнікам чалавека “а) фізічнага цела (джывы), б) тонкага ментальнага канструкта, ці джыватмы, і в) Атмана, груба кажучы, універсальнай неўміручай душы. І ў залежнасці ад таго, з чым сябе ідэнтыфікуем (атаясамліваем), такім і будзе нашае ўспрыняцце, адчуванне свету (космасу); з таго і па-рознаму будзем інтэрпрэтаваць і нашае стаўленне да яго”. А вершы адпаведнікі – “Ўсё вышэй і вышэй я на гору ўзбіраўся…”, “Дзед”, і “Я хацеў бы спаткацца з вамі…”.
Але гэта ўсё рэчы прыватныя, а калі казаць агулам, то разборы такога кшталту даюць прыклад уважлівага чытання паэзіі… Чытання-медытацыі з поўным пагружэннем у тканку твора. Зразумела, што варта зрабіць папраўку на суб’ектыўнае ўспрыняцце і вышукванне/бачанне “свайго” у нейкім канкрэтным тэксце. Толькі чаму не, калі гэта прыводзіць да ўласных інтэлектуальных, альбо духоўных знаходак.
Развагі аўтара пра літаратуру афарыстычныя, але не катэгарычныя. Хутчэй падштурхоўваюць да рэфлексіі на прапанаваныя тэмы. Прывяду літаральна некалькі выслоўяў:
беспасярэднасць, імклівасць эмацыйнай камунікацыі – адна з прычынаў папулярнасці мастацкіх (літаратурных) тэкстаў
заганы і жарсці чалавека прыдумала не мастацкая літаратура. Гэта частка (сацыяльнай) прыроды чалавека альбо пазалітаратурнай рэчаіснасці, у якой аддаўна ёсць брутальнасць і агрэсія, крыважэрнасць, генацыд. І ёй літаратурная рэчаіснасць часам нават вельмі моцна саступае.
Этыка – шлях ад майткоў і цела да велічы духу.
Супрацьпастаўленне этыкі і эстэтыкі адна з скразных тэм кнігі.
І падаецца яна не толькі праз літаратуразнаўчы кантэкст, але і праз тэму сэксуальнага, як праяву “несвабоды”, т.б. залежнасць чалавека ад задавальненняў, з агаворкай
гэта таксама праява свабоды. Праўда, усяго толькі свабоды шукаць і мець задавальненні, вынікам чаго можа стаць моцная залежнасць ад шуканага і знойдзенага.
Некалькі раздзелаў кнігі займаюць “вытлумачэнні” асобных месцаў “Святога пісання”.
Зачапіла заўвага Алеся Анціпенкі пра тое, што: “Евангельскае вучэнне Хрыста выразна падзеленае на дзве часткі. Адна адрасаваная вучням. А другая – звычайным людзям” – тым хто прыняў веру і ўсім астатнім. Гэтая оптыка дазваляе глянуць на прывычныя сюжэты і выслоўі з іншага ракурсу.
Яшчэ раз падкрэслю, што ў эсэ аўтара мірна ўжываюцца і вучэнне Хрыста, Лао Цзы і індыйская філасофія. “З дабром да злога іду: іначай як дабром можа стацца дабро?” – прыводзіць аўтар словы Лао Цзы “у рыфму” да словаў Ісуса. І акцэнтацыя на падобных момантах выдатна характарызуе падыход Алеся Анціпенкі. Яго імкненне знайсці перасячэнні – агульнае, незалежна ад рэлігійных формаў і знешніх напластаванняў.
Падсумоўвае кнігу тэкст “Самаўсведамленне і сферы пражывання жыцця” прысвечаны Сірэну Кіркегару і аналізу яго разваг пра этыку і эстэтыку.
С.Кіргегар:
“эстэтычнае ў чалавеку – гэта тое, праз што ён непасрэдна з’яўляецца тым, кім ёсць, а этычнае – тое, праз што ён робіцца тым, кім робіцца”
“кожны, хто жыве паводле эстэтычнага прынцыпу, перажывае стан адчаю, няважна, усведамляе ён гэта альбо не”
і выхадам на думку, што:
саспенс этычнага” – пакутлівае ўсведамленне чалавекам сябе ў вымярэнні самасці, то бок у вымярэнні бясконцасці свайго “я”.
Такім чынам зацыкліваючы тэкст з паэзіяй Максіма Багдановіча і касмічным маштабам, які ён задаў беларускай літаратуры і чалавеку.
