Нядаўна прайшла прэзентацыя “рамана-эсэ” Навума Гальпяровіча “Чырвоны мост”. Некалькі слоў прамовіў на мерапрыемстве і я. Як выявілася, пісаць пра кнігу пасля агучаных думак не так проста, лепш бы наадварот. Спачатку напісаць, а потым нешта прамаўляць. Але як атрымалася… Прасядзеўшы над водгукам у ступары колькі часу, вырашыў пачаць з непрамоўленага.
Мы – гэта нашыя навязьлівыя ўспаміны. Менавіта яны (нават не самі падзеі, а фантомы гэтых падзей) фарміруюць нашу асобу. То бок дзейнічаем так, альбо інакш цяпер, у залежнасці ад таго, што мы памятаем/адчуваем пра наш досвед тады. Тое, што ён у той ці іншай ступені скрыўлены гэта не важна. Для нас ён цалкам рэальны і праўдзівы.
Кожны раз здзіўляюся наколькі разнастайным і рознамаштабным можа быць прыватны набор асобавызначальных успамінаў кожнага чалавека. Як на дзесяцігоддзі застаюцца ў памяці паасобныя размовы, маленькія трагедыі і перамогі, учынкі, наш сорам за нешта і наш гонар за нешта. Вялікае і малое. “Значнае” і “нязначнае”.
Герберту Уэлсу прыпісваецца афарызм: “Кожны чалавек можа напісаць адну кнігу, і гэта кніга будзе распавядаць пра яго жыццё”. Толькі вось не кожны бярэцца за свой “раман”, сваю кнігу. Нехта лянуецца, нехта не лічыць вартым, нехта не паспявае.
Навум Гальпяровіч, аўтар шматлікіх паэтычных зборнікаў, звярнуўся да ўспамінаў не так даўно і да “сваёй” кнігі падступаўся асцярожна і не адразу. Часткі яе друкаваліся ў розных іншых кнігах і перыядычных выданнях, зараз сабраныя пад адной вокладкай з назвай – “Чырвоны мост” (раман-эсэ).
Не бяруся моцна аспрэчваць агучаны аўтарам жанр, лічу гэту справу другаснай… дзе ты там разбярэшся, што зараз лічыцца раманам, а тым больш эсэ… Але варта зазначыць, што кніга даволі эклектычная. У ёй змешчана аўтабіяграфічная аповесць пра сяброўства, шэраг кароткіх лірычных навэл пра Полацк, сям’ю, тутэйшых габрэяў, першыя крокі ў жыцці і літаратуры і тузін важных для творцы вершаў. Праз усё гэта перад намі паўстае не толькі лірычны герой, але і горад, і час.
У Полацку бываў толькі наездамі, ведаю мала чаго, але думаю, што яго жыхарам было б цікава пазнаёміцца з “Чырвоным мостам”. Сталыя палачане ўзгадалі б дзяцінства, маладыя даведаліся пра мясцовую тапаніміку – Пітомнік, Караедню, Грамы, блізкі “партовы горад Экімань”, Шанхай і г.д. У кнізе россып імёнаў выкладчыкаў і супрацоўнікаў мясцовай прэсы. Творцаў, пра якіх ніхто ўжо амаль не памятае, накшталт Сяргея Адамоўскага (забітага царкоўнага пеўчага). І простых людзей – рабочых, службоўцаў, мясцовых дзяўчат і мальцаў.
Колькі разоў аўтар звяртаецца да тэмы побытовага і дзяржаўнага антысемітызму – часам з горыччу, часам з гумарам. Падаецца, што падобныя рэчы варта прамаўляць, – можа я не ў курсе, але ў беларускай літаратуры яны агучваюцца не так часта. Нейкія моманты (як графа ў пашпарце) цяпер цяжка зразумелыя, а яны рэальна ўплывалі на жыццё людзей – такое сабе прывітанне мяжы аселасці.
Кніжка па сваёй танальнасці лірычная, месцамі занадта сентыментальная. Асабліва калі ўлічыць, што час, які ў ёй апісваецца быў досыць брутальны. Магчыма так працуе аберацыя памяці, прапускаючы праз адпаведны фільтр успаміны дзяцінства і маладосці. Магчыма гэта аўтарскі падыход – чарнухі ў літаратуры і так дастаткова. У плюс гэта, ці ў мінус не ведаю, але ж у вочы кінулася.
Спадзяюся, што гісторыя будзе мець працяг… А, як музейшчык і такі-сякі літаратуразнаўца, маю надзею пачытаць падрабязней пра літаратурнае жыццё Полацка часоў перабудовы і паўстання незалежнасці. Бо ж гэта быў сапраўдны феномен.
***
Так цяжка быць проста шчырым,
бездапаможна шчырым,
ні літасці, ні кахання
за шчырасць сваю не прасіць…
А птушкі ляцяць у вырай,
у цёплы далёкі вырай,
і тонкай струной напятай
зноў восеньскі ліст звініць.А восень глядзіць у вочы,
так проста глядзіць у вочы,
так мудра і пранікнёна,
бы маці або сястра.
Сказаць яна нешта хоча,
спытаць яна нешта хоча.
І ёй аб усім прызнацца
даўно надышла пара.Сказаць, што не гояцца раны?..
Так доўга не гояцца раны…
І, пэўна, каб ім загаіцца,
патрэбны не дзень і год.
Памылкі неспадзяваны
і страты неспадзяваны,
хаця адгукаюцца потым
сваёю нястрымнай тугой.А недзе дзяўчынка ходзіць,
па снах маіх светлых ходзіць,
уся быццам выліта з сонца,
з цудоўнага майскага дня.
І ў гуках зямных мелодый,
у лесе зямных мелодый
яна – нібы тое маленькае
пяшчотнае зайчаня.Згубіліся дні і вёсны,
былыя ўсе дні і вёсны,
у ціхіх, адзіных, добрых,
у шэрых яе вачах.
Яна – быццам гэта восень,
маўклівая, шчодрая восень,
і меднае лісце сцякае
па гнуткіх яе плячах.Так цяжка быць проста шчырым,
бездапаможна шчырым,
ні літасці, ні кахання
за шчодрасць сваю не прасіць…
А ноч пазірае вірам,
а дзень пазірае вірам,
і з цёмных глыбінь бяздонных
трывожна Сусвет глядзіць.
