Пра прозу Уладзіміра Сцяпана напісана так многа, што нешта істотнае дадаць наўрад ці атрымаецца. Тое, што ён піша, як малюе акварэллю – празрыста і тонка, а дзе няўлоўна, с пропускам-растварэннем ці зліццём асобных словаў-штрыхоў – прагучала. Пра тое, што ягоныя гісторыі маюць у сабе не проста зародак нечаканасці фіналу, які пачынае развівацца ад першага сказа і паступова вырастае, каб раптоўна нарадзіцца, але парадаксальнасць – тое, што кідае цябе літаральна на адваротны бок карцінкі, і ты бачыш яе зусім з іншага ракурсу, пісалі. Паўтарэннем будзе казаць пра майстэрства аўтара мінімумам сказаў і слоў стварыць атмасферу і вобраз. Пра высокую канцэнтрацыю сэнсаў і адценняў у прозе Сцяпана гаворана. І ўцісканне, спрасоўванне цэлай людской драмы (а то і трагедыі) у адну старонку адзначана ў ранейшых водгуках і рэцэнзіях.
Мне застаецца сказаць-паўтарыць: Уладзімір Сцяпан – з тых беларускіх асобаў, якія ствараюць нашу літаратуру. Такім чынам, кожная кніга такога аўтара – літаратурастваральная.
Выхад кнігі “Ваўка” мяне асабліва ўсцешыў тым фактам, што выданне адбылося ў моладзевым выдавецтве, ад пачатку “заточаным” пад новае, эксперыментальнае, андэграўнднае. А Уладзімір Сцяпан працуе ў жанры, які можна назваць не проста сталым, але састарэлым. Ну, каго сёння зацікавяць класічныя навелы? І тым не менш, выдавецтва “Мяне няма” прапануе аўтару выдаць ягоную кнігу. Прычыну яны напісалі: гэта вельмі якасная проза. Узор чысціні і дакладнасці, выверанасці кожнага сказа ў абзацы, кожнага слова ў сказе.
Не так даўно я ў ФБ пісаў пра працу Сцяпана, ягоную тэхніку, калі можна так сказаць. Адну невялікую навелу ён правіў не менш за пяць разоў. Па слову, літаральна. Таму дзівіцца не даводзіцца: сапраўднае мастацтва не можа апынуцца па-за часам, састарэць ці зрабіцца неактуальным. Тым больш, у цэнтры ўвагі творчасці Сцяпана – чалавек.
Асаблівасць прозы Сцяпана – ягоныя навелы не атрымаецца пераказаць. У нейкі момант мне уявілася, як гэты аўтар апынецца ў школьным падручніку. І вось уявім: недзе 6-7 клас, праходзяць Уладзіміра Сцяпана, кароткае апавяданне, яно якраз пра школьніка, і школа там згадваецца. Падымаецца які сераднячок, пачынае расказваць:
– У гэтым апавяданні… ну, там дзядзька адзін пайшоў на рыбу. А быў туман, і ён не пабачыў, а пачуў… Ён пачуў, як браканьеры… сетку выцягвалі і рыбу. Ну, яны там гаварылі між сабой, а дзядзька чуў. Яны гаварылі… Пра туман гаварылі… Яны яшчэ баяліся, каб іх ніхто не заўважыў. А тады… Тады хлопчык патэлефанаваў настаўніцы і сказаў, што ён у школу не прыйдзе, бо ў яго мамка памерла…
Але ж і насамрэч так ёсць у Сцяпана.
І насамрэч адтуль, з туману, пранікае ў нашу свядомасць чужая трагедыя і ўсё, што вакол яе, і апошнія словы хлопчыка прымушаюць затаіць дыханне – каб жа толькі не напужаць гэтых рыбакоў…
Як не пераказаць многія іншыя назіранні і зацемкі. Пра бабу, якая ўсё жыццё ў вачах аўтара была ля ежы – ды не бачыў ён, каб сама яна калі ела.
Не, няўдзячная гэта справа – спрабаваць аналізаваць хоць нешта з гэтай кнігі. Гэта трэба чытаць – бо аўтар піша так, як быццам расказвае менавіта табе, даверліва і ціха, шчыра і з чаканнем разумення. Такімі аповедамі не хочацца ні з кім дзяліцца ўслых. Бо аўтар даверыўся табе.
Адзначу два моманты адносна гэтай кнігі. Першы – выданне. Вельмі прыемная ў руках кніга, добрая вокладка з клапанамі, удалы памер. Спадабалася вёрстка – трохі незвычайная, арыгінальны пачатак асобных навел, выключка “злева”, якую адразу і не заўважаеш быццам, бо яна дае абсалютна роўную шчыльнасць усіх радкоў тэксту, хай мы тут і не выраўніваем радкі па правым краі.
Другі момант: у прозе аўтара пабольшала невытлумачальнага, нават – містычнага. Цікава, як сам аўтар адносіцца да гэтай містыкі: ён прымае і даносіць яе нам як будзённую з’яву. Ну, хіба з доляй шчырага неўразумення, але фактычна без здзіўлення. У гэтым, мяркую, чыста жыццёвы вопыт, а не спроба заінтрыгаваць чытача. Цяпер ужо аўтар мае права сказаць кожнаму і адстойваць сваё: ніхалеры мы не ведаем пра жыццё, так, хіба дробачку зверху калупнулі…
Уладзімір Сцяпан – адзіны на сёння навеліст у беларускай літаратуры. За ім – выдзеланая ніўка. Густоўная, акуратная, выпеставаная.
…На Мінскім кніжным кірмашы мяне папрасілі назваць колькі імёнаў і кніг для выкладніцы ўніверсітэта – каб названае легла ў аснову студэнцкіх работ. С ходу цяжка заўсёды выдаць нейкі пералік, тым больш, для такога, пэўна ж, трэба нешта адметнае. Калі назваў сярод іншых прозвішча Уладзіміра Сцяпана, выкладніца ўсміхнулася і перапыніла мяне:
– Вой, з-за Сцяпана у нас спрэчкі яшчэ якія, той выйграе, хто прапануе самую арыгінальную тэму, новую…
Гэта цешыць не менш за новую выдадзеную кнігу.
В. Г.
За один вечер прочитал вышедшую в Варшаве в издательстве “Мяне няма” (контекст названия понятен тем, кто в теме) книгу Владимира Степана “Ваўка”. Книга произвела очень сильное впечатление, которым я и хочу поделиться. Особенность нашей цифровой реальности: мы виртуально знакомы с Владимиром уже лет 10, но виделись только раз, когда вышла его предыдущая книга “Хвалi”. Владимир – прекрасный художник, писатель и фотограф, и я с нетерпением ожидаю его новые работы.
Книга Сцяпана “Ваўка” озаглавлена по названию первого рассказа.. Ваўка – это, как известно, вавка, ранка, болячка, царапина . Решив уточнить смысл слова, я обратился к белорусско- русским словарям, открыл электронный “Скарнiк. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы”, и с удивлением обнаружил, что слово “ваўка” в этих солидных изданиях отсутствует либо переводится как волк, волка (род. падеж)..Ну, да Бог с ним…
Вавкой называл коросту на своей голове маленький еврейский мальчик-, которого женщина в Минске во время оккупации приютила, а потом, по настоянию мужа, отвела назад в гетто… Думаю, что название книги метафорично: в ней идёт речь о царапинах , ранах человеческой души Рассказы Степана чаще всего печальны, слегка депрессивны, драматичны и даже трагичны. Особенно пронзительны страницы, где автор рассказывает о том, как ухаживал за 90-летней мамой. Читать это без слёз невозможно.
Мировосприятие писателя, как мне кажется, близко к философии экзистенциализма. Он показывает человека в обычных жизненных ситуациях, которые, тем не менее, являются или становятся пограничными (страх, вина, одиночество, болезнь, старость, беспомощность, смерть). По мнению Мартина Хайдеггера именно переживание факта собственной смерти отличает человека от животного. Альбер .Камю, в свою очередь считал, вслед за Шопенгауэром, что жизнь лишена всякого смысла, так как заканчивается смертью. .Вместе с тем, осознание своей смертности приводит человека к пониманию уникальной ценности своей жизни. Камю пишет “Человек смертен? Возможно. Но давайте умирать, сопротивляясь” Извините, если я отклонился в сторону, но такие мысли пришли мне в голову по прочтении книги.
В аннотации к книге говорится, что “аўтар адкрывае ў сваіх героях спрадвечную душу беларускага народа”. И это действительно так. Но справедливо и другое: Степан пишет об общечеловеческих проблемах. Достаточно вспомнить, как бабка Наталья рассказала внуку фактически историю короля Лира, хотя никогда о Шекспире не слышала. Или другая история: как маме Владимира понравился Стинг, которого она слушала по радио.
Проза Степана по- чеховски лапидарна, он умеет на нескольких страницах через казалось бы несущественные детали показать всю человеческую жизнь в её связи с универсумом. Вспоминается рассказ, не вошедший в эту книгу: как автор проснулся ночью в своём доме на Ушаччине, попил воды, вышел на крыльцо, посмотрел на звёздное небо и едва сдержал рыдания от переполнявших его чувств. В предисловии к “Ваўке” Степан пишет: бывае, што ў самым звычайным люстэрку раптам ўбачыш такую чорную глыбіню, такую бездань, што сэрца сцicнецца.
Книга Степана лишена назидательности и нравоучительности, он любит своих героев, переживает за них, сочувствует им, но ничего не навязывает читателю, доверяет ему. Большинство рассказов имеет открытый финал, и читатель вправе самостоятельно сделать выбор. Увы, часто эти выводы очень горькие
Извините, пожалуйста, за сумбурность и бессвязность моего поста. Рецензии на книги я пишу крайне редко, да и художественную литературу сейчас почти не читаю. “Ваўка” – исключение из этого не очень хорошего правила. Повторюсь: книга очень сильная, все рассказы написаны на высоком уровне, нет ни одной проходной странички. Объединение рассказов в книгу привело к кумулятивному эффекту. Осмелюсь предположить, что “Ваўка” станет явлением в современной беларускай литературе.
Не так шмат сёлета будзе кніг на беларускай мове, напісаных на такім узроўні, паверце. Чаму людзям бывае шкада купляць беларускую кнігу? Таму што яна дрэнна вычытаная. Чытач назапашвае грошы, дастае дарагую банкноту і нясе ў кнігарню, дзе купляе вялізны сучасны раман. Прыносіць дамоў, прымае душ, робіць каву з кропляй віскі, уладкоўваецца ў фатэлі, адкрывае кнігу, а там немагчыма прадрацца скрозь тэкст. Грувасткія сказы з немагчымымі канструкцыямі пёрыста скачуць і ніяк не хочуць выбудоўвацца ва ўспрыманні ў які-кольвек сэнс. Чытач закрывае кнігу, каб кава не паспела ахаладзіцца, і уключае новы фільм Акі Каўрысмякі.
А тут такога не будзе, бо «Ваўка» сама як фільм Акі Каўрысмякі. Сказы ладна ідуць адзін за другім, самі ўваходзяць у свядомасць — як скальпель у сметанковае масла, што пабыло ноч па-за лядоўняй.
Уладзімір Сцяпан бясконца кшталтуе сваю прозу. Пад адной вокладкай мініяцюры чытаюцца як захапляльны раман пра нашу душу і нашу сутнасць.
Андрэй Дудко, рэдактар «Ваўкі».
Тэксты Уладзіміра Сцяпана – нататкі са збочча эпохі, сігналы жыцця ні аб чым. Хронікі асабістай прысутнасці ў дзівосным свеце, дзе стрыманы адчай суіснуе з безнадзейным лірызмам. Сцяпан, як узорны беларускі райтар апошняга часу, тут сам сабе хвароба, дыягназ і лекі. «Ваўка» — някідкае чытво для задуменнага чытача. Аўтар гатовы падзяліцца сваёй невідавочнасцю і чакае адпаведных рэзанансаў — ціхай згоды заставацца сведкам, а не саўдзельнікам. 3 гэтай кніжкай пасябраваць няпроста. Затое магчыма ператрываць халады і падзяліцца цеплынёй нечаканага паразумення.
Максім Жбанкоў, культурніцкі аналітык.
Усе апавяданні можна падзяліць на дзве часткі: аўтабіяграфічныя і такія, умоўна, як у Мапасана. Хоць і аўтабіяграфічныя часта, як у Мапасана – з відавочным і нечаканым сюжэтам. Чытаеш іх і, здаецца, нічога асаблівага, але з апошнім словам нешта ў цябе ўнутры пачынае раскрывацца. Ці шчыміць, ці трывожна, ці спакой і прыгажосць. Я люблю, калі тэкст так дзейнічае. Герой «аўтабіяграфічнай» часткі жыве і глядзіць вакол, ездзіць у вясковы дом, дзе каты, рыбалка, суседзі, ездзіць у Гомель даглядае маму… Рэдка каму атрымоўваецца перадаць сваё жыццё так не пафасна і дакладна. Самі па сабе дэталі зусім звычайныя, але разам складаюцца ў карціны, на якія хочацца глядзець доўга, можна нават сказаць, што атрымліваюцца акварэлі.
Павел Анціпаў, пісьменнік.
Усё, што выдавецтва «Мяне Няма» выпускала да гэтага, — проза даволі маладых беларускіх аўтараў, якія глядзяць на свет праз прызму свайго маладога досведу, поўнай увагі да свайго ўнутранага свету і розных штук, якія яго кранаюць. Проза Уладзіміра Сцяпана на гэтым фоне розніцца тым, што 60-гадовы аўтар пра свой унутраны свет усё ўжо зразумеў, таму ўвесь разгорнуты вонкі: яго ўвага цалкам накіравана на знешняе, ён мастак, які назірае за рэчаіснасцю. І рэчаіснасць гэта часта сумная і разгубленая, як вароны з акварэлі аўтара (Сцяпан таксама малюе), размешчанай на вокладцы зборніка.
Але ў ёй здараюцца нечаканыя сюжэты і парадоксы – горкія, смешныя або сентыментальныя. Усе гэтыя гісторыі і склалі зборнік “Ваўка”.
Марыя Лапо, рэдактарка.
