Маю усцешанасць ад выхаду гэтай кнігі, дакладна ведаю, не падзеляць са мной траціна маіх сяброў-пісьменнікаў і сябровак-пісьменніц. Асабліва майго веку ці старэй. Тут ніц не паробіш: дзесяцігоддзі харчавання соцрэалізмам прывялі да поўнага непераварвання любой іншай літаратуры, якая хоць нейкім сваім кутом высоўваецца за традыцыйныя блюды звыклых раманаў.
А я – цешуся. Што ў нас ёсць усё ж аўтары цікавай фантастыкі, нейкай шалёнай літаратуры ў духу постмадэрнізму і ўсякіх іншых ізмаў. І вось – сапраўдны вялікі раман кіберпанку. Дакладней – посткіберпанку. Зазначу тут, што асобныя творы напрамку я сустракаў, а вось раман беларускай кнігай, напісанай беларусам – упершыню.
Два словы для тлумачэння: кіберпанк – напрамак у фантастычнай літаратуры, калі тэхналогіі руляць, а чалавек мусіць выміраць як вышэйшы від. Посткіберпанк малюе тое ж высокатэхналагічнае грамадства, але чалавеку там даволі ўтульна. Гэтакі сімбіёз, як у гэтай кнізе, штучнага інтэлекту і чалавечага грамадства, дзе штучны інтэлект, па сутнасці, калі праводзіць прымітыўныя паралелі, тая самая выканаўчая ўлада на месцы, які кіруе эканомікай і іншым, ажыццяўляе тое, што загадана. Ну, і што не загадана, таксама.
Чаму кіберпанк не простае чытво? Таму што калі “па-сапраўднаму” падыходзіць да тэмы, аўтар павінен паказаць тое самае грамадства і ягоную структуру. Як паказаць, каб было ўсім-усім і адной маёй знаёмай па ФБ цётцы, зразумела і цікава?
Дык вось, не атрымаецца. Ужо як вы здолееце трыма сказамі расказаць маёй цешчы эфект квантавай заблытанасці – вы напішаце кіберпанк зразумела для любога чытача. А пакуль мы мусім чытаць такое:
Яны скупляюць падпіскі ў іэлаў і здымаюць столькі звестак, колькі могуць, пакуль не нарвуцца на бан, а потым круцяць іх на статыстычных прымітывах, пакуль не выйдзе гэткая зомбі-падпіска. Яна не такая разумная, як сапраўдная, але затое ніяк не звязаная з харэакагнітыўным ядром і таму не абцяжараная маральна-этычнымі межамі, у якія сябе загналі іэлы.
Ці вось такое:
калі ўсё накрылася харэастазам, выжывала праз аўтсорс экспертызы тэхнаэмпатаў
І яшчэ такое:
хаваюць індывідуальныя асаблівасці маўлення, ананімізуюць гіперспасылкі ў чатах, выдаляюць метазвесткі з перададзеных файлаў і рандамізуюць сеткавыя латэнтнасці.
У выніку мы вось што маем: найноўшая самая фантастычная тэхналогія можа быць апісана на беларускай мове не горш, чым на любой іншай – гэтак жа прыгожа і дастаткова незразумела.
Вось глядзіце цытату:
Спрацоўвае пры выяўленні зададзенай камбінацыі рысаў графа, якія паказваюць наперавышэнне парогавай імавернасці наяўнасці невідавочнай шуканай семантыкі і скрытых анталагічных сувязяў.
Дачыталі без прыпынку? Цудоўна! Але на больш-менш зразумелую чалавеку мову гэта перакласці немагчыма. Бо ён такі як ёсць – кіберпанк. І тым не меней – фраза цалкам успрымаецца мозгам як амаль зразумелае.
Гэтае “амаль” – ключавое слова у, прынамсі, першай палове першай кнігі. Ты амаль разумееш, амаль звязваеш трох розных герояў з розных куткоў свету у адну кропку, ты амаль пачынаеш усведамляць тых загадкавых стварэнняў – іэлаў, ты пачынаеш быццам намацваць сувязь таго Усплёску з загадкавым адказам супер-квантавага камп’ютара з бездані сусвету…
Амаль.
І вось тут, лічу, аўтар занадта замаскіраваўся са сваёй загадкай. Хай сабе на ёй і пабудавана ўся кніга – менавіта на шляху чытача да поўнага разумення таго, што адбылося і з кім ці чым. Тым не менш, асабіста мяне гэта няведанне пасля прачытання паловы кнігі пачало стамляць. Занадта многа загадак – і яны нагрувашчваюцца адна на адну. Ты разумееш, што разгадка адна на усё, тым не менш, паўтаруся, гэта няведанне з “амаль” у падсвядомасці пачынае ціснуць на мазжачок, і ты трошачкі губляеш арыентацыю ў прасторы кнігі…
Тым не менш, у кнізе ёсць шыкоўны эфект паступовага пагружаная ў сэнс. На першы старонках ты літаральна сляпы і глухі, нейкія выразы гучаць для цябе пустым гукам (а часам і раздражняльным пустым гукам), але ты чытаеш, нават не лезучы ў Віку – і пакрысе, абзац за абзацам, старонка за старонкай усё больш пачынаеш разумець: дзе ты знаходзішся, што цябе акаляе, якім чынам упарадкаваны гэты свет. Чым больш разумееш – тым больш захоплівае. Ужо намацваюцца нейкія свае сувязі, ужо ты сам можаш рабіць здагадкі адносна таго, што адбылося і што яшчэ адбудзецца, спаборнічаючы з героямі ў іх пошуках. Разам гэта тое, за што я яшчэ люблю добрую фантастыку – калі чытач сам сабе адкрывальнік новых сусветаў.
Адно драпнула ў кнізе непрыемна. Той самы супер-квантавы камп’ютар быў адпраўлены ў войд… Войд – гэта частка сусвету, быццам дзірка – без зорак і сузор’яў. Ну, гэтаму гіпер-компу трэба такія ўмовы – каб ніц не перашкаджала сваім выпраменьваннем. Добра, хай ляціць. Але… Тут вось ёсць адзін войд у сузор’і Валапаса. Гэта за 700 мільёнаў светлавых гадоў. То бок, туды прамень святла будзе ляцець тыя самыя 700 мільёнаў гадоў. Аўтар наўпрост не раскрывае тэму: якім чынам туды комп даляцеў, ды яшчэ як ён паслаў сігнал, які на зямлі гэ як хуценька атрымалі… Нешта там было пра нейкія пераходы, але, як казалі некалі на форумах, – нізачот.
Тут і чалавека збіраюцца закінуць к чорту на рогі – зноў праз нейкі там пераход. Яно б і няблага, хай будзе, але цяпер мяне надта цікавіць пытанне: цывілізацыя атрымала магчымасць у адзін скачок дасягнуць далёкага войда, дык дзе касмічная тэма ў грамадстве? Дзе пошук іншага розуму? Не, яны там толькі шукаюць экзапланеты ды рабуюць іхнія рэсурсы…
Яшчэ пара каменьчыкаў. Вось такі сказ:
у пушцы ад запалак абрэзкі пазногцяў каханага чалавека,
Тут быццам і надта вобразна і даволі эмацыйна. Але, для запалак у нас ёсць сталае – карабок. А другое… ну, дарагі мой аўтар, з тымі тэхналогіямі, якія апісваеш, які к чорту запалкі? Нонсэнс…
Бот, праграма-памочнік чалавека, раптам набывае жаночыя рысы і становіцца боткай)
Ботка без лішніх слоў нырнула ў працу.
Успрыняў, як прыхаваную, трошкі хуліганістую ўсмешку ў бок аматараў фемінітываў.
Моманты з тэксту, якія выклікалі шурпатасць:
Раз іх няма,
У значэнні “калі” слоўнікі некаторыя і дазваляюць скарыстоўваць “раз”, але слоўнік – гэта найперш чалавек, які за ім стаіць. Для мяне, прынамсі, гэта чужы выраз, хіба ў дыялогу дзе скарыстаць, але тут кіберпанк, а не вясковая пастараль…
з высокаю столлю і панарамнаю сцяною
А чаму не высокай, панарамнай, сцяной? Адкуль узяўся гэты былінны лірызм? Ну так, некалі Дубоўка быў за такія канчаткі перад зычным гукам і за кароткі перад галосным. Але ж, калі ўжо прымяняць поўныя канчаткі, дык чаму такім похапкам? Па ўсё кнізе тады, а то дзе вадой, дзе вадою, паўсюль – зямлёю… Тое ж пытанне адносна канчаткаў назоўнікаў, кшталту “праблемаў”…
выглядала яна прыгожа і змрочна
Змрочнае можа быць прыгожым сваёй асаблівай прыгажосцю, казаць няма чаго, але ж тут вось так наўпрост, што… не верыш.
Ёсць яшчэ дробныя вошы, але я іх тут згадваю больш для таго, каб паказаць, што чытаў я ўважліва)
Цалкам – мне падабаецца. Цікава выглядаюць пэўныя знаходкі, кшталту, велічнага духа будысцкіх манахаў, які нічога так сабе пачуваецца на серверах дата-цэнтра… Цікавы манах атрымаўся, ягоны плашч – яшчэ адна знаходка, не сустракаў раней. Незвычайны Мінск… Юлій – нічога такі малец, вобраз даволі цэльны. А ягоная сяброўка, аматарка морквы і маркоўнай настойкі на джыне – жывая, выпуклая. Шпіёнка Одры раскрываецца, насуперак, слаба…
Сапраўды, я ўсцешаны. Прынамсі, першай кнігай. Што ў нас ёсць вялікі раман посткіберпанку. А тое, што не кожнаму ён зойдзе – нічога страшнага не бачу. Бо ж suum cuique – кожнаму чытачу свая чытанка.
В. Г.
Не чытайце гэту кнігу як я – у тры заходы. Гэта не тое паліто.
Тры дні таму я нанач прачытаў першую главу, і мне ўсю ноч снілася розная кіберпанкавая гісторыя, на наступны дзень я прачытаў дзе главы нанач, і мяне Авалакіташварай накрыла.
Кніга ўжо не адпускала, і рэшткі я дачытаў за сёння.
Абодва тома.
Я не ведаю, што мне будзе сніцца, але аўтар яўна можа ўплываць на сны.
Рыхтуюся да каляровых гмахаў.
Што сказаць? Я так не напішу.
Аўтар насяліў раман цэлым легіёнам персанажаў, кожны з якіх асоба. У рамане шмат лакацый.
Дамінуе Далёкі Ўсход, але ёсць родны Інтэрмарыюм ну і космас – тэма, якая патрабуе развіцця, як мне падаецца.
Хаця і Філіп К. Дзік таксама космас толькі як фон карыстаў, гэта для кіберпанку норма. Так што кніга па канонах.
Што па выніку? 100 адсоткаў мастхэў, чытаць трэба запоем, без перапынкаў.
І тады вы зможаце ўслед за адным з галоўных герояў сказаць:
Я размаўляю з фікусам (с).
І гэта будзе крута!
